ارزیابی پایداری حوزه آبخیز فورگ شهرستان درمیان با استفاده از روش HELP

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 استادیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

10.29252/aridbiom.2024.20841.1972

چکیده

حوزه‌های آبخیز بستر تعاملات جوامع انسانی با محیط پیرامون خود می‌باشند که تحت تأثیر بهره‌برداری‌های بی‌رویه با مشکلات مختلفی مواجه شده است. بر این اساس ارزیابی پایداری حوزه‌های آبخیز امری اجتناب ناپذیر است. توجه به منابع موجود جهت ارزیابی و انتخاب روشی مناسب و کمی نمودن میزان پایداری حوزه‌آبخیز، راه حلی برای انتخاب روشی مناسب در ارزیابی پایداری حوزه‌آبخیز به‌نظر می‌رسد. در همین راستا برای ارزیابی پایداری حوزه آبخیز فورگ شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی بر پایه رویکرد HELP با هدف تعیین میزان پایداری این حوزه آبخیز در طول زمان 1385 تا 1402 صورت پذیرفت. 12 متغییر برای بررسی پایداری حوضه تعیین شد و براساس ماهیت هر کدام در شاخص‌های فشار، حالت و پاسخ قرار گرفتند. میانگین امتیازات معیارهای هیدرولوژی، محیط زیست، حیات و سیاستگذاری به ترتیب 085/0، 45/0، 50/0 و 57/0 بدست آمد. نتایج نشان داد پایداری منطقه با مقدار 40/0 در طبقه پایداری کم طبقه‌بندی شد. پایداری کم حوزه آبخیز سبب شده است که هرگونه تغییر در وضعیت حوزه آبخیز سبب کاهش پایداری و به وجودآمدن شرایط نامساعد گردد که تخریب هرچه بیشتر حوزه آبخیز را در پی خواهد داشت. لذا پیشنهاد می‌گردد سیاست‌های مدیریتی و اجرایی حوزه آبخیز فورگ در راستای حفظ شرایط فعلی و ارتقاء سلامت پایداری زیر حوزه‌های آبخیز با تکیه بر کنترل فعالیت‌های انسانی و عوامل وابسته به آن صورت پذیرد.

کلیدواژه‌ها


[1]. Abdolkarim Nisi, Y., Afifi, M. E., & Mogholi, M. (2022). Environmental Assessment of Land Use Due to Dust in the Last Three Decades Using Remote Sensing Technique and CA Markov Model, Case Study of Ahvaz. Journal of Geography, Urban and Regional Studies (Islamic Azad University, Najafabad Branch), 10(40), 57-69. [in Farsi]
[2]. Ahadnejad, M., Azimzadeh Irani, A., & najafy, S. (2019). An Analysis of Land Use Changing and Opportunities, Obstacles to Growth and Urban Development (Case Study: Zabol City). Journal of Geography, Urban and Regional Studies (Islamic Azad University, Najafabad Branch), 8(30), 59-76. [in Farsi]
[3]. Artimani, M. M., & Zeinivand, H. (2023). Assessing watershed sustainability using WSI stability index (Case study: Bojin watershed in Hamadan province). Water and Soil Management and Modelling. doi: 10.22098/mmws.2023.12386.1235 [in Farsi]
[4]. Asadi Nalivan, O. (2012). Determination the sustainability criteria and indices with IUCN method [MSc thesis, Tehran University], Faculty of Agriculture and Natural Resources. [in Farsi]
[5]. Asadi Nilivan, O., Mohseni Saravi, M., Zahedi Amiri, G., & Nazari Samani, A. A. (2015). Comparison of Two Methods of IUCN and Watershed, Range and Forest Management in Assessing Watershed Sustainability (Case Study: Talleghan-Zeidasht). Journal of Watershed Management Research, 6(11), 73-89. [in Farsi]
[6]. Asadi Nilvan, O., Nazari Samani, A. A., Mohseni Saravi, M., & Zahedi Amiri, G. A. (2013). Determination and Assessment the sustainability criteria and indices in Taleghan Catchment- Zeidasht1. Town and Country Planning5(1), 133-154. doi: 10.22059/ jtcp. 2013.35476. [in Farsi].
[7]. Asghari Saraskanrood, S., & Pourfarrash Zadeh, F. (2022). Study the landuse change and its effects on the hydrologic regime in main catchments of Binalood County. Journal of RS and GIS for Natural Resources, 13(2), 84-106. [in Farsi]
[8]. Bagheri-Gavkosh, M., Hosseini, S. M., Ataie-Ashtiani, B., Sohani, Y., Ebrahimian, H., Morovat, F., & Ashrafi, S. (2021). Land subsidence: A global challenge. Science of The Total Environment, 778, 146193. doi: 10.1016/j.scitotenv.2021.146193.
[9]. Chamani, R., Sadeghi, S. H., Vafakhah, M., & Naghdi, M. (2022). Reliability, resilience, and vulnerability of Chalous Watershed based on drought index. Watershed Engineering and Management14(1), 65-75. doi: 10.22092/ijwmse.2021.352600.1855 [in Farsi]
[10]. Chamani, R., Vafakhah, M., Tavosi, M., & Zare, S. (2022). Assessment of the effect of climate change on the health status of Atrak watershed in Northeastern of Iran. Arabian Journal of Geosciences, 15(24), 1745. doi: 10. 1007/s12517-022-11027-z
[11]. Chaves, H.M.L., Alipaz, S. (2007). An Integrated Indicator Based on Basin Hydrology, Environment, Life, and Policy: The Watershed Sustainability Index. Water Resources Management, 21, 883–895. doi: 10.1007/s11269-006-9107-2
[12]. Ebrahimi Gatkash, Z., & Sadeghi, S. H. R. (2022). Combined application of pressure-state-response and strategic Planning Approaches in Integerated and Problem-Oriented Management of the Mikhsaz Watershed in Western Mazandaran, Iran. Journal of Water and Soil Resources Conservation, 11(3), 89–109. doi: 10.30495/WSRCJ.2022.19229
[13]. Ebrahimi, S. (2023). Assessing the stability and health of Forg watershed in Madhim city. Master's thesis in watershed science and engineering. Faculty of Natural Resources and Environment, University of Birjand. [in Farsi]
[14]. Ebrahimi, S., Chezgi, J., Tajbakhsh Fakhrabadi, S. M., & Rostampoor, M. (2023). Health zoning of South Khorasan Forg watershed Using PSR conceptual model approach. Journal of Arid Biome13(1), 21-33. doi: 10.29252/aridbiom.2023.20402.1951 [in Farsi]
[15]. Food and Agriculture Organization (2006). The State of Food Insecurity in the World, Rom, Italy Press. 211pp.
[16]. Hazbavi, Z. & Sadeghi, S. H. (2017). Watershed Health (Part three): Vigor, Organization and Resilience Conceptual Model. Extension and Development of Watershed Management5(16), 1-7. [in Farsi]
[17]. Heirany, A. R., Behzadfar, M., Alaei, N., & Hazbavi, Z. (2022). Ecological Sustainability Assessment in the Tutli Watershed, North Khorasan Province. Journal of Geography, Urban and Regional Studies, 11(42), 152-169. [in Farsi]
[18]. Kheirandish, H., Sadeghipour, A., & Mohammadi Kangarani, H. (2022). Comparison of HELP and Forest, Rangeland and Watershed Management Methods on Watershed Sustainability Assessment: A Case Study of Bakhtegan, Fars Province. Desert Ecosystem Engineering Journal, 9(28), 103-117. doi: 10.22052/deej.2020.9.28.61 [in Farsi]
[19]. Mahmoodi, Z., Bahremand, A., Abdollahi, K., Mirabbasi, R., Saddodin, A., Kouhestani, S., & Komaki, C. B. (2020). Optimal Planning for available water allocation based on groundwater sustainability index in Arazkoose watershed using dynamic system approach. Iranian Water Researches Journal14(3), 45-59. [in Farsi]
[20]. Mohamadi, T., & Dastorani, M. T. (2017). The Evaluation of the Sustainability of Watershed Using Watershed Sustainability Index.  Hydrogeomorphology, 4(10), 41-64. [in Farsi]
[21]. Natural Resources and Watershed Management of South Khorasan. (2006). Detailed Watershed Studies of the Forg Watershed District, Ministry of Agriculture-Jahad. Natural Resources and Watershed Management Organization. [in Farsi]
[22]. Núñez-Razo, I., de Anda, J., Barrios-Piña, H., Olvera-Vargas, L. A., García-Ruíz-García, M., & Hernández-Morales, S. (2023). Development of a Watershed Sustainability Index for the Santiago River Basin, Mexico. Sustainability15(10), 8428. doi: 10.3390/su15108428
[23]. Pan, W., Huang, H., Yao, P., & Zheng, P. (2021). Assessment Methods of Small Watershed Ecosystem Health. Polish Journal of Environmental Studies, 30(2), 1749-1769. doi: 10.15244/pjoes/125524
[24]. Piroozi, E., Madadi, A., & Asghari, S. (2020). Analysis of Channel Form and Evaluation of the Givi Chay River Power (from Givi Dams to the Annex to the Ghezelozan River). Geography and Environmental Planning30(4), 79-98. doi: 10.22108/gep.2020.120711.1244 [in Farsi]
[25]. Prăvălie, R. (2021). Exploring the multiple land degradation pathways across the planet. Earth-Science Reviews, 220, 103689.
[26]. Rahimi Haghighi, A., Ghanbari, S. A., & Asgharipour, M. R. (2022). Assessing the sustainability of ecosystems in the Khosrow-Shirin-Abadeh watershed. Journal of Arid Biome12(1), 121-140. doi: 10.29252/aridbiom.2023.19645.1919 [in Farsi]
[27]. Sadeghi, S. H., Chamani, R., Zabihi Silabi, M., Tavosi, M., Katebikord, A., Khaledi Darvishan, A., Moosavi, V., Sadeghi, P. S., Vafakhah, M., & Moradi Rekabdarkolaei, H. (2023). Watershed health and ecological security zoning throughout Iran, Science of The Total Environment, 905, 167123, doi: 10.1016/j.scitotenv.2023.167123
[28]. UNESCO. (2005). Hydrology for the Environment, Life and Policy HELP,  IHP. Bureau, 38th, Paris.
[29]. UNESCO. Institute for Statistics (2011). Institute for Statistics, School Life Expectancy, p. 251.
[30]. Wagner, W., Gawel, J., Furuma, H., de Souza, M.P., Teixeira, D., Rios, L., Ohgaki, S., Zehnder, A.J.B., & Hemond, H.F. (2002). Sustainable Watershed Management: An International Multi-Watershed Case Study. AMBIO: A J. of the Human Environment, 31(1), 2-13. doi: 10.1579/0044-7447-31.1.2
[31]. Wang, G. Y., & Innes, J. L. (2005). Watershed sustainability: strategic and tactical level assessment in the Min River Watershed, China. Environmental Informatics Archives, 3, 76–83.
[32]. Zhang, L., Godil, D. I., Bibi, M., Khan, M. K., Sarwat, S., & Anser, M. K. (2021). Caring for the environment: How human capital, natural resources, and economic growth interact with environmental degradation in Pakistan? A dynamic ARDL approach. Science of The Total Environment, 774, 145553. doi: 10.1016/j.scitotenv.2021.145553