ارزیابی پایداری بوم‌سازگان حوزه آبخیز خسرو‌شیرین آباده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زراعت دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 استاد گروه زراعت دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

10.29252/aridbiom.2023.19645.1919

چکیده

تحقق توسعه پایدار منوط به نگرشی جامع بر مبنای شرایط بوم‌شناختی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در‌ هر منطقه است. حفاظت از منابع طبیعی تجدید‌پذیر، بستر لازم برای بهبودبخشیدن به کیفیت زندگی انسان‌ها را فراهم می‌کند. هدف از این تحقیق، ارزیابی پایداری بوم‌سازگان‌ حوزة آبخیز خسروشیرین آباده بود. برای این مطالعه از دو روش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) و دستورالعمل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استفاده شد. در روش اول، ابتدا حوزه به 5 زیرحوزه تقسیم، و پایداری آن با استفاده از 3 معیار، 10 شاخص و 26 متغیر در بخش پایداری بوم‌نظام، و 2 معیار، 6 شاخص و 16 متغیر در بخش رفاه انسان، ارزیابی گردید. میانگین ارزش‌دهی به شاخص‌های منتخب در بخش‌های بوم‌نظام و رفاه انسان به ترتیب 8/61 و 2/47  به‌دست آمد. نتایج حاصل، بر اساس بارومتر پایداری نشان می‌دهد، بوم‌سازگان مورد مطالعه، در شرایط پایداری متوسط قرار دارد. در روش دوم، بر اساس دستورالعمل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، 3 معیار، 9 شاخص و 14 متغیر در بخش بوم‌نظام مرتع و 5 معیار و 16 شاخص (که خود به صورت متغییر عمل می‌کردند)، در بخش مسائل اقتصادی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این روش، امتیاز نهایی برای بوم‌نظام مرتع، عدد 46 و امتیاز نهایی برای بوم‌نظام انسانی رفاه انسان، عدد 36 محاسبه گردید. با توجه به 16 متغیر انتخابی عدد 2/2 به‌دست آمد. با استفاده از جدول ماتریس برآورد امتیازات، بوم‌نظام‌های مرتع و رفاه انسان مجموعاً امتیاز 5/5 را کسب نمودند. این امتیاز بر اساس جدول ارزیابی امتیازات پایداری، بوم‌سازگان حوزة خسروشیرین را در وضعیت پایداری ضعیف، ارزیابی می‌کند. ارتقاء وضعیت در شاخص‌‍‌های دام موجود، تولید و ترکیب گیاهی، در بخش پایداری بوم‌نظام و شاخص‌های مالکیت، عدالت و مساوات و تغذیه و امنیت غذایی در بخش بوم‌نظام انسانی، ضمن ارتقاء سطح زندگی آبخیزنشینان، وضعیت سلامت و پایداری بوم‌سازگان مذکور را بهبود خواهد بخشید.

کلیدواژه‌ها


[1]. Arjomand, A., Mortazavi, S., Khalilian, A., & Zare Garizi, A. (2020). Sustainability Pattern of Land Use Optimization in Hablehroud Basin in Iran. Agricultural Economics and Development, 28(109), 129-193. [in Farsi]
[2]. Asadi Nalivan, O., Mohseni, M., Zahedi Amiri, G.A., & Nazari Samani, A. A. (2015). Comparison of Two Methods of IUCN and Watershed, Range and Forest Management in Assessing Watershed Sustainability (Case study: Talleghan-Zeidasht). Journal of Watershed Management Research, 6(11), 73-89. [in Farsi].
[3]. Asadi Nalivan, O., & Mohseni Saravi, M. (2016). Application of IUCN method in assessing the sustainability of the watershed (Case study: Taleghan-Zaidasht watershed) Pasture and Watershed. Natural Resources of Iran, 5(1), 69-74. [in Farsi]
[4]. Badri, S. A., Faraji Sabokbar H.A., Javedan, M., & Sharafi, H. (2012). Ranking the Sustainability Levels of Rural Areas Based on Vikor Model Case Study: the Villages of Fasa County – Fars Province. Geography and Development, 10(26), 1-20. [in Farsi]
[5]. Chaves, H., & Alipaz, S. (2007). Integrate basin hydrology, environment, life, and policy the watershed sustainability index. Water Resource Management, 21, 883-895.
[6]. Chansarn, S. (2014). The Evaluation of the Sustainable Human Development: A Cross Country Analysis Employing Slack Based DEA, Procedia. Environmental Sciences, 20, 3-11.
[7]. Cornescu, V., & Adam, R. (2014). Considerations regarding the role of indicators used in the analysis and assessment of sustainable development in the E.U, Procedia Economics and Finance, 8, 10-16.
[8]. Cortes, A.E., Oyarzun, R., Kretschmer, N., Chaves, H., Soto, G., Soto, M., Amezago, J., Oyarzu, J., Rotting, T., Senoret. M., & Maturana, H. (2012). Application of the Watershed Sustainability Index to the Elqui River Basin, North- Central Chlie. ObrasProyectos, 12, 57-69.
[9]. Hirani, A., Behzadfar, M., Hizbavi, Z. (2021). Analysis of the level of sustainability based on the ecological-human well-being balance in to tli watershed. Geography and Environmental Sustainability, 11(42), 152-169. [in Farsi].
[10]. Haseb Fars Consulting Engineers. (2013). studies of the detailed-implementation phase of the Chahar Dareh parcel basin, report volumes 1 to 9, (in Farsi).
[11]. Hassanshahi, H., Sadati, S.A., & Rezaei A. (2010). An Analysis of Sustainable Natural Resource Management among Farmers in Behbahan County (Khuzestan Province). Environmental Sciences, 7(15), 169-180. [in Farsi].
[12]. Hafezparast, M., & Fatemi, S. E. (2016). Calculating Sustainability Indices of Water and Basin to Maintain Sustainability Development (Case Study: Gamasiab Basin Watershed). Geography and sustainability of Environment, 6(18), 81-93. [in Farsi].
[13]. Hazbavi, Z., & Sadeghi, S. H. (2017). Watershed Health (Part three): Vigor, Organization and Resilience Conceptual Model. Extension and Development of Watershed Management, 5(16), 1-7. [in Farsi]
[14]. Kheirandish, H., Sadeghipur, A., & Mohammadi H. (2021). Evaluating the Stability of Bakhtegan Watershed using the HELP model. Watershed Research, 34(2), 48-60. [in Farsi].
[15]. Mircholi, F., Sadeghi, H., Darvishan, A. (2017). A brief assessment of watershed stability using temporal and spatial changes in vegetation cover. In: 13th National Watershed Science and Engineering Conference and 3rd National Conference on Protection of Natural Resources and Environment. Ardabil: Mohaghegh Ardabili University. [in Farsi].
[16]. Mohammadi Golrang, B., Rangavar, A., & Kazemi, M. (2017). Economic evaluation of the performance of gabion dams constructed to control erosion and sedimentation in the catchment area of ​​the dams. A case study of Shahid Yacoubi Dam watershed. In: Third National Conference on Watershed Management and Water and Soil Resources Management. Kerman: Shahid Bahnar University. [in Farsi].
[17]. Mohammadi, H., Moghim, H., & Helisaz, A. (2018). Evaluation of local sustainability with the IUCN method before and after the implementation of the artificial feeding project (case study: Kal village/ Fars province). Natural environment, 72(4), 515-527. [in Farsi].
[18]. Mohamadi, T., Dastorani, M. (2017). The Evaluation of the Sustainability of Watershed Using Watershed Sustainability Index. Hydrogeomorphology, 4(10), 41-64. (in Farsi).
[19]. Najafinejad, A., Telluri, A., Tajiki M. (2017). The effect of watershed management measures on the flood risk of Ramyan watershed using HEC-HMS model. Iranian Water Research Journal, 12(3), 19-26. [in Farsi]
[20]. Netpa Consulting Engineers. (2013). Detailed-executive stage studies of Mohamadabad Parsel Basin. Report Volumes 1 to 5. [in Farsi]
[21]. Organization of Forests, Ranges and Watershed Management. (2010). Deputy Watershed Management Office, Executive Technical System Office. Instructions for Monitoring and Evaluation of Natural Resources and Watershed Management. Plans Publication, No: 505. [in Farsi]
[22]. Poyeshgaran Abokhak, Consulting Engineers. (2013). Studies of the detailed stage-implementation of the Tangroud parcel basin, report, volumes 1 to 8. [in Farsi].
[23]. Mirchooli, F., & Sadeghi, S. H. (2019). (Comparative Analysis of Watershed Health and Sustainability (Technical Note. Journal of Water and Sustainable Development, 5(2), 163-168. doi: 10.22067/jwsd.v5i2.69177. [in Farsi]
[24]. Sadeghi, H.R., Sadoddin, A., Hazbavi, Z., Zare, A., & Moeiry, M. (2021). Watershed health and sustainability. Tehran: Tarbiat Modarres University. [in Farsi]
[25]. Sengab Zagros Consulting Engineers. (2013). Studies of the detailed stage-implementation of the Bahrambeigi report, volumes 1-3. [in Farsi]
[26]. Sengab Zagros Consulting Engineers. (2013). Detailed-Executive Stage Studies of Khosroshirin and Shahneshin. Parcel Basin Report. Volumes 1-6. [in Farsi].
[27]. Schlor, H., Fisher, W., & Friedrich J. (2013). Methods of measuring sustainable development of the German energy sector. Applied Energy, 101, 172–181.
[28]. Yilmaz, B., & Harmancioglu, N. (2010). An Indicator Based Assessment for Water Resources Management in Gediz River Basin, Turkey, Water Resources Management, 24, 4359-4379.