اثرسنجی پروژه‌های احیایی مرتع مبتنی بر شاخص‌های پایداری خاک در مراتع مناطق خشک (مطالعه موردی: مراتع استان یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم و مهندسی مرتع، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.29252/aridbiom.2022.18844.1901

چکیده

پایداری ساختمان خاک توانایی خاک برای مقاومت در برابر نیروهای فرساینده و بازسازی پس از تخریب را نشان می دهد. با توجه به این که خاک یکی از اجزای مهمّ اکوسیستم مرتعی است، حفظ پایداری آن مهم است. هدف این مطالعه بررسی اثر فعالیت ­های احیایی مراتع روی پایداری خاک با استفاده از شاخص­ های هفت متغیره، امتیازدهی و امرسون در مراتع استان یزد بوده تا ضمن ارزیابی این شاخص­ ها، با توجه به شرایط موجود منطقه و نتایج حاصل بتوان روش متناسب و سازگار با مراتع مناطق خشک ارائه نمود. به این منظور ابتدا از بین پروژه­ های بیولوژیک و بیومکانیک اجرا شده در مراتع استان یزد، پروژه­ های هلالی آبگیر، فارو و بانکت، در سه سامان عرفی انتخاب گردید. نمونه ­برداری از خاک و پوشش گیاهی به روش سیستماتیک-تصادفی با استقرار ترانسکت و پلات انجام شد. به منظور مقایسه اثرات روش ­های مختلف احیایی بر شاخص ­های پایداری خاک با ورود داده ­ها به محیط SAS از روش تجزیه واریانس آشیانه­ ای استفاده گردید. سپس با استفاده از نرم ­افزار Statgraphics از روش تجزیه مؤلفه ­های اصلی رابطه فاکتورهای خاک با پوشش گیاهی بررسی و طبقه­ بندی پایداری خاک برای مراتع مورد مطالعه صورت گرفت. نتایج نشان داد که همة متغیرهای خاک بجز مادة آلی و آهک در مناطق مورد مطالعه دارای تفاوت معنی ­دار می باشد. مهم­ترین متغیرهای خاک تأثیرپذیر از عملیات احیایی شامل SAR، ESP، pH ، میزان سدیم، کلسیم و منیزیم با مقادیر ویژه 30036/0،30035/0، 2928/0، 2907/0، 2898/0 و  2894/0 می­باشد. با توجه به این که خاک مناطق مورد مطالعه بیشتر به صورت شنی، شنی-لومی و لومی-شنی بوده با بافت­ های اشاره شده در طبقات شاخص پایداری خاک هفت فاکتور، همخوانی نداشت، بنابراین، این شاخص برای تعیین پایداری خاک مناسب نبود. از طرف دیگر شاخص جمع جبری چهار فاکتور خاک و روش امرسون نیز تغییرات پایداری خاک در داخل هر منطقه (شاهد، داخل عملیات و بین عملیات) را به خوبی نشان نداد. در پایان روش طبقه­بندی پایداری خاک در مراتع مناطق خشک پیشنهاد گردید.

کلیدواژه‌ها


[1]. Ariapour, A., Mehrabi, H. & Dehpahlavan A. (2016). Effects of range reclamation projects on forage production, condition and trend in Khezel rangeladns, Nahvand region. Journal of Rangeland.  10(1). 1-10. (in Farsi).
[2]. Asrari, A., Gh. Bakhshikhaniki & A. Rahmatizadeh, (2012). Assessment of relationship between vegetationand salt soil in Qom province. Iranian Journal of Range and Desert Research, 19(2): 282- 264. (in Farsi).  
[3]. Brevik, E. C., Cerdà, A., Mataix-Solera, J., Pereg, L., Quinton, J. N0 Six, J. and Van Oost, K. (2015). The interdisciplinary nature of Soil0 Soil, 1(1), 117–129.
[4]. Dehdari, S., Armand, N., Faraji, M., Arman, N. & Mosaviyan, J. (2018). The effects of rangeland restoration practices on some soil and vegetation characteristics (Case study: Chahmary-Behbahan rangelands). Journal of Rangeland. 12(3).305-315. (in Farsi).  
[5]. Eftekhari, A., Jafari, M., Arzani, h., Mehrabi, A.A., Bihamta, M.R., ZandiEsfahan, E.(2012). Investigation on Effects of Range Management Plans, Property Size and Pastoralist Population on Rangeland Characteristics (Case Study: Zarandyeh Rangelands). World Applied Sciences Journal 18 (10). 1381-1388.
[6]. Eskandari, N., Alizadeh, A. & Mahdavi, F. (2007) Rangeland policies in Iran, Tehran: Pooneh.
[7]. Ghorbani, J., Sefidi, K., Keyvan Behjo, F., Moameri, M. & Soltani Tolarood, A. A. (2016). Effects of different grazing intensities on some soil physical and chemical properties in southeastern rangelands of Sabalan Mountain. Journal of Rangeland. 9(4).353-366.  (in Farsi).
[8]. Jafari, M., Ebrahimi, M., Azarnivand, H. & Madahi, A. (2009). The effects of rangeland restoration treatments on some aspects of soil and vegetation parameters (Case study: Sirjan rangelands). Journal of Rangeland. 3(3). 371-384. (in Farsi).
[9]. Jafari, M., Tahmoures, M. &Malekian, A. (2008). Soil Management. Tehran: University of Tehran.
[10]. Kamali, N. (2018). Effects of conducting range management plans on some soil properties in summer and winter rangelands of Markazi province. Journal of Natural Resources of Iran. 72(3). 633-642. (in Farsi).
[11]. Khatirpasha, N., Hojjati, M., Pourmajidian, M.R. & Asadiyan, M. (2017). Impact of different land use on physical, chemical and biological soil properties in the Qalek forest Qhaemshahr city. Journal of Water and Soil Conservation Research. 24(6). 211-225. (in Farsi).
[12]. Layegi, N.A., Javadi, S. A., Jafari, M. &Arzani, H. (2021). Investigation of exploitation of mines on the structure and performance of vegetation and topsoil of pastures (case study: Boyin Zahra pastures). Journal of Rangeland. (in Farsi).
[13]. Mirjalili, A., M. Tabatabaei, M. Hakimzadeh & Mashhadi, N. (2016). Investigation effect of floodwaterspreading on vegetation and soil (Case study: Floodwater spreading of Miankooh, Yazd). Desert management, 4(7): 26-34. (in Farsi).  
[14]. Mor, G., Jomak, F., Pordi, B. & villson, J. (1960). Soil Guide, Translate by: Jafari, M., Ebrahimi, M., koorsandi, Z., Tahmoures, M. & javadi, A. Tehran: University of Tehran.
[15]. Parsamehr, A.h., M.R. Vahabi & Z. Khosravani, (2015). Relationship between plant communities and somesoil properties using canonical correspondence analysis (Case Study: Ardestan Rangelands). Iranian Journalof Range and Desert Research, 22(1): 194-203. (in Farsi).  
[16]. Parras-Alcántara, L., Martín-Carrillo, M. & Lozano-García, B. (2013). Impacts of land use change in soil carbon and nitrogen in a Mediterranean agricultural area (Southern Spain). Solid Earth, 4 (1), 167-177.
[17]. Taya, A., Kaboli, S. H., Azarnivand, H. & Naseri, H. (2019). The effect soil factors on distribution of plant species in the southern margin of Haj Ali Qoli Playa in Damghan. Journal of Rangeland. 13(4). 703-714. (in Farsi).  
[18]. Toranjzer Abedi, M. & Z. Ahmadi, 2009. Assess the status (health) Mighan desert shrub habitat. Journal ofRange, 2(3): 259-271. (in Farsi).  
[19].Tongway, D.J. & N.L. Hindley. (2004). Landscape Function Analysis: procedures for monitoring and assessinglandscapes with special reference to mine sites and rangelands, Version 3.1. 2004. Canberra Australia: CSIROSustainable Ecosystems.
[20].Wang, D., G. L. Wu., Y. J. Zhu & Z. H., Shi, 2014. Grazing exclusion effects on above-and below-ground Cand N pools of typical grassland on the Loess Plateau (China). Catena, 123: 113-120.