مقایسه کارایی دو مدل IMDPA و ESAs جهت مدیریت ریسک خطر بیابان‌زایی منطقه عمرانی گناباد در جنوب غربی استان خراسان رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد‌یار، گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشجوی دکتری، مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

4 کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی

10.29252/aridbiom.2019.1542

چکیده

هدف از این تحقیق، مقایسه کارایی دو مدل IMDPA و ESAs در ارزیابی شدت بیابان‌زایی منطقه عمرانی گناباد در جنوب غربی استان خراسان رضوی و مدیریت مبتنی بر ارزیابی ریسک خطر بیابان‌زایی، بر اساس مدل برتر است. پس از جمع‌‌آوری و تحلیل داده‌های اولیه، معیارها و شاخص‌های دو مدل IMDPA  و ESAs  متناسب با شرایط منطقه‌ای و بر اساس واحدهای ژئومورفولوژی، امتیازدهی و شدت بیابان‌زایی محاسبه شد. سپس ارزیابی ریسک خطر، از ترکیب نقشه‌های شدت بیابان‌زایی، عناصر فیزیکی، اقتصادی و زیستی در معرض خطر و آسیب‌پذیری محیطی به دست آمد و خسارت ناشی از توسعه بیابان‌زایی با توجه به هزینه‌های تحمیل‌شده به هر یک از عناصر، برآورد شد. آزمون معنی‌داری مساحت‌ها با آماره کای اسکویر و انطباق نقشه‌ها با حقایق زمینی، با شاخص کاپا انجام گردید. نتایج نشان داد طبق مدل IMDPA بیشترین سطح منطقه در کلاس با شدت زیاد بیابان‌زایی و با توزیع فراوانی 7/54 درصد قرار گرفت و دو معیار اقلیم و پوشش‌گیاهی از مهّم‌ترین فاکتورها بوده‌اند. در مدل  ESAsنیز شدت بیابان‌زایی در سه کلاس خطر طبقه‌بندی شد که بیشترین سطح منطقه مربوط به کلاس بحرانی نوع دوم با توزیع فراوانی 79 درصد بوده و معیار اقلیم و فرسایش بادی نیز بیشترین تأثیر را داشته‌اند. این موضوع بیانگر تأثیر زیاد عوامل طبیعی در روند و توسعه بیابان‌زایی در مناطق خشک جنوب استان خراسان رضوی است. با توجه به بررسی‌های میدانی، نظر کارشناسی و مقدار ضریب کاپای 897/0، مدل ESAs، به‌عنوان مدل برتر انتخاب شد. نتایج ارزیابی ریسک نشان داد بیش از 5/51 درصد عناصر زیستی-محیطی که عمدتاً در بخش‌های مرکزی و جنوبی منطقه واقع شده‌اند، در معرض خطر متوسط تا بسیار شدید بیابان‌زایی بوده که می‌تواند سالانه خسارتی معادل 7595 هزار میلیون ریال ایجاد نماید. به‌طوری‌که برنامه‌‌های مدیریتی پیشنهادی در این تحقیق، به دلیل سازگاری با شرایط منطقه، می‌تواند تا حدودی میزان خسارت آتی را کاهش دهد.

کلیدواژه‌ها


 [1]. Akbari, M., Karimzadeh, H., Modarres, R., Chakoshi, B. (2008). Evaluation and classification of desertification using GIS technology and geographic information system (Case study: Northern arid Area of Isfahan). Iranian Journal of Range and Desert Research, 14 (2), 124-142. (In Farsi).
[2]. Akbari, M. (2016). Proposing an early warning system for desertification hazard. (Case study: Semi desert region of the Gorgan Plain, Golestan Province, Iran). Ph.D. Thesis. Faculty of Range and Watershed management. Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources. (In Farsi).
 [3]. Akbari, M., Ownegh, M., Asgari, H.R., Sadoddin, A., Khosravi, H. (2016). Desertification risk assessment and management program. Global Journal of Environmental Science and Management, 2(4), 365-380. DOI: 10.22034/gjesm.2016.02.04.006.
 [4]. Akbari, M., Ownegh, M., Asgari, H.R., Sadoddin, A., Khosravi, H. (2016). Soil erosion risk assessment using the CORINE model (Case study: semiarid region in Golestan Province), Desert Ecosystem Engineering Journal, 12(5), 63-78. (In Farsi).
 [5]. Ammann, w. (2016). Early warning in Disaster risk reduction- Needs and potential. 7th international conference on integrated natural disaster management- INDM, 15-16 Feb., Tehran-IRAN.
[6]. Azari, A., Zehtabian, G H., Nazari Samani, A.A., Khosravi, H. (2016). Monitoring of desertification of Garmsar Plain with emphasis on two criteria of water and agriculture. Journal of Range and Watershed Management, 68(2), 427-439. (In Farsi).
[7]. Bakhshandeh Mehr, L., Soltani, S., Sepehr, A. (2014). Evaluation of the current state of desertification and modification of the Medalus model in Segzi plain of Isfahan. Journal of Range and Watershed Management, 66(1), 27-41. (In Farsi).
[8]. Bouabid, R., Rouchdi, M., Badraoui, M., Diab, A., Louafi, S. (2010). Assessment of land desertification based on the MEDALUS approach and elaboration of an action plan: the case study of the Souss River Basin, Morocco. Springer Netherlands.
[9]. Convention to Combat Desertification, ICCD/CRIC (7)/3/Add.3. (2008). Committee for the review of the implementation of the convention, Seventh session, Istanbul, 3–14.
[10]. Danfeng, S., Dawson, R., Baoguo, L. (2006). Agricultural causes of desertification risk in Minqin, China. Journal of Environmental Management, 79 (2), 348–356.
[11]. Davari, S., Rashki, A., Akbari, M., Talebanfard, A. (2017). Assessing intensity and risk of desertification and management programs (Case study: Ghasemabad plain of Bajestan, Khorasan Razavi Province). Journal of Desert Management, 9, 91-106.
 [12]. Ekhtesasi, M. R., Sepehr, A. (2011). Methods and Models to Assess and Mapping Desertification, University of Yazd publication.
[13]. FAO/NUEP. (2001). Land Degradation Assessment in Dray land (LADA), United Nations Environment Program, Global Environment Facility (GEF).
 [14]. Hosseinkhani, M., Fakhireh, A., Shahriari, A., Pahlavan Zan, A., Nouri, S. (2016). Effect of soil and land management criteria in Sistan Jezink desertification. Journal of Range and Watershed Management, 68(3), 467-459. (In Farsi).
[15]. Hédia, Ch., Mohamed, N., Andrea, V., Néjib, R. (2006). Modélisation de la Désertification par l’Adaptation de la Méthode MEDALUS à un Bassin Versant du Centre de la Tunisie. 14th International Soil Conservation Organization Conference. Water Management and Soil Conservation in Semi-Arid Environments. Marrakech, Morocco.
 [16]. Ladisa, G.  Todorovic, M.,  Trisorio Liuzzi, G. (2012). GIS-based approach for desertification and risk assessment in Apulia region, SE Italy. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 49, 103–113.
 [17]. Messner, F., Mayer, V. (2005). Flood Damage, Vulnerability and Risk Perception Challenges for Flood Damage Research. UFZ, Leipzig Publications.
[18]. Finlayson, M., Cruz, R.D., Davidson, N., Alder, J., Cork, S., de Groot, R.S., Lévêque, C., Milton, G.R., Peterson, G., Pritchard, D. Ratner, B.D. (2005). Millennium Ecosystem Assessment: Ecosystems and human well-being: wetlands and water synthesis.
 [19]. Nikoo, Sh., Azarnivand, H., Zehtabian, G. H., Ahmadi, H., Zare Chahouki, M. (2011). Assessing the current state of desertification and recognizing the most important degradation factors using the Iranian model of desertification potential assessment (case study: Damghan area). Journal of Range and Watershed Management, 67(4), 641-655. (In Farsi).
[20]. Nunez, M, P., Pablo, A., Rieradevall, J., Antón, A. (2009). Assessing potential desertification and environmental impact in life cycle assessment. The international journal of life cycle assessment, 15(5), 67–78.
 [21]. Rubio, J. L., Recatala, L. (2005). The relevance and consequences of Mediterranean desertification including security aspects. In Desertification in the Mediterranean region. A security issue. Springer, Dordrecht.
[22]. Soil and Water Engineering Company of Iran. (2011). Implementation Plan for the Desertification of Nematian Desert of Gonabad, (in Farsi).
[23]. Soleimani Sardou, M., Roustai, F., Ranjbar Freddoi, A., Ghazavi, R., Vali, A. (2016). Assessment and Preparation of Sensitivity of Desert Regions to Desertification Using the ESAs Method (Case Study: Yazd-Ardakan Plain). Journal of Soil and Water Conservation Research, 22(2), 191-204. (In Farsi).
[24]. Silakhori, I., Ownegh, M., Sadoddin, A., Filekesh, I. (2014). Comparison of the Efficiency of Iranian Models for Assessing the Desertification Risk of IMDPA and MICD (Case Study: Sabzevar Region). Journal of Soil and Water Conservation Research, 21, 1-28. (In Farsi).
[25]. Zehtabian, G. H., Ahmadi, H., Ekhtesasi, M.R., Khosravi, H. (2007). Calibration of the MEDALLUS Model to Provide a Regional Model for Estimating the Severity of Desertification in Kashan Region. Journal of Natural Resources of Iran, 60(3), 727- 744. (In Farsi).
[26]. Zehtabian, G. H., Khosravi, H., Masoudi, R. (2016). Desertification Assessment Models: Tehran University Publications.