سنجش عوامل مؤثر در تاب آوری محیطی استفاده از گونه های گیاهی برای توسعه فضاهای سبز شهری در مناطق گرم و خشک (مطالعه موردی: شهر قم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه طراحی محیط زیست، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه تهران، پژوهشگر دانشگاه امام حسین(ع)، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری آمایش محیط زیست، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی فضای سبز دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

10.29252/aridbiom.2021.15484.1827

چکیده

در حال حاضر گسترش فضاهای سبز پایدار در شهرها بدون ارزیابی عوامل مؤثر بر میزان تاب‌آوری گونه‌های گیاهی و به کارگیری این یافته‌ها در ارائه الگوی کشت مناسب از گیاهان ناپایداری را در پی دارد. هدف این پژوهش ارزیابی مولفه‌های موثر بر میزان تاب‌آوری گونه‌های گیاهی جهت توسعه فضای سبز شهری قم و ارائه لیستی از گونه‌های گیاهی سازگار با شرایط محیطی خاص و آب و هوای نیمه خشک و بیابانی این شهر بوده است. این تحقیق سعی بر کمی کردن شاخص‌های کیفی خصوصیات گونه‌های گیاهی جهت ارزیابی مقایسه‌ای آنها در ارتباط با معیارهای تاب‌-آوری دارد. بدین منظور ابتدا معیارها و زیرمعیارهای تاب‌آوری گیاهان بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و تجربه نگارندگان تعیین شد. سپس با توجه به معیارهای تاب‌آوری گیاهان نسبت به شرایط خاک، آب، شرایط اقلیمی، آلودگی‌های شهری و شرایط اکولوژیک منطقه، گونه‌های گیاهی توسط فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) و FTOPSIS مورد ارزیابی و اولویت‌بندی قرار گرفتند. یافته‌های تحقیق نشان داد که از دیدگاه کارشناسان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تاب‌آوری گیاهان در فضای سبز شهر قم به ترتیب اولویت، شامل آّب (273/0)، خاک (254/0)، اقلیم (199/0)، شرایط اکولوژیک (180/0) و آلودگی شهری (092/0) می‌باشند. همچنین مقاومت گیاهان به شوری خاک با امتیاز 075/0، مقاومت به شرایط تبخیر و تعرق با امتیاز 069/0، مقاومت به کمبود آب با امتیاز 067/0، مقاومت به شوری آب با امتیاز 067/0 و مقاومت در برابر عوامل نامساعد محیط با امتیاز 063/0، به عنوان مهم‌ترین زیرمعیارهای تاب‌آوری گیاهان حائز اهمیت شناخته شدند. در نهایت مشخص شد گونه‌های درختی از جمله گزشاهی(Tamarix gallica)، پده(Populus euphratica)، اکالیپتوس آبی(Eucalyptus globules)، عرعر(Aianthus altissima)، پسته چینی(Pistacia chinensis)، کاج مشهدی(pinus Mugo) وکاج سیاه(Pinus nigra) با اختصاص ضریب نزدیکی 9053/0، 8883/0، 8847/0، 8591/0، 8521/0، 8473/0 و 8415/0 به عنوان مهمترین گونه‌های گیاهی تاب آور نسبت به شرایط محیطی شهر قم، قابلیت کاربرد گسترده در فضاهای سبز شهری بر اساس امکانات و شرایط هر منطقه از این شهر را دارا می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


[1]. Alavi, I., Akbari, A., Ataiee, M. & Kiadeliri, H. (2012). Comparison of fuzzy TOPSIS and fuzzy AHP methods for selection and planting of native species (Case study: Sarcheshmeh Copper Mining Area), Renewable Natural Resources Research Neighborhood, 2(3): 25-36. (in Farsi).
[2]. Alberti, M. & Marzluff, J. M. (2004). Ecological resilience in urban ecosystems: Linking urban patterns to human and ecological functions. Urban Ecosystems, 7 (3): 241–265.
[3]. Asgarzadeh, M., Vahdati, K., Lotfi, M., Arab, M., Babaei, A., Naderi, F., Pir Soufi, M. & Rouhani, GH. (2014). Plant selection method for urban landscapes of semi-arid cities (a case study of Tehran). Urban Forestry & Urban Greening, 13(3), 450-458.
[4]. Asgharpour, M.J. )2006(. Multiple Criteria Decision Making.5th Edition. University Tehran Press.399. (in Farsi).
[5]. Bahmanpour, H. & Selajgeh, B. (2009). Climatic species compatible with the climate of Tehran, Journal of Municipalities, Ministry of Interior, Organization of Municipalities and Rural Affairs, 9(95): 94-98. (in Farsi).
[6]. Bassuk, N., Curtis, D F., Marranca, B. Z. & Neal, B. (2009). Recommended urban trees: site assessment and tree selection for stress tolerance. Urban horticulture institute department of horticulture Cornell University Ithaca, New York.
[7]. Bellman, R.E. & Zadeh, L.A. )1970(. Decision making in a fuzzy environment. Management Science, 17: 141-164.
[8]. Cushing, S.P. )2009(. Urban tree selection based on environmental stresses and plant responses: development of a selection guide. A thesis presented to the Faculty of Graduate studies of the University of Guelph.
[9]. Day, K. )2004(. Vegetation Management for Seattle Parks Viewpoints. Department of Parks and Recreation, Seattle.
[10]. Deng, H. )1999(. Multicriteria analysis with fuzzy pairwise comparisons, International Journal of Approximate Reasoning, 21: 215-231.
[11]. Elmqvist, T., Folke, C., Nystrom, M., Peterson, G., Bengtsson, J., Walker, B. & Norberg, J. (2003). Response diversity, ecosystem change, and resilience. Frontiers in Ecology and the Environment, 1 (9): 488-494.
[12]. Farrell, C., Mitchell, R. E., Szota, C., Rayner, J.P. & Williams, N.S.G. (2012). Green roofs for hot and dry climates: Interacting effects of plant water use, succulence and substrate. Ecological Engineering, 49: 270-276.
[13]. Florez, N.R., Gómez, P.U.  & Méndez, F. F. (2019). Functional diversity criteria for selecting urban trees, Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 38: 251–266.
[14].Garcia, M.J.G., Medina, A.S., Corzo, E.A.  & Garcia, C.G. (2016). An index to identify suitable species in urban green areas. Urban Forestry & Urban Greening, 16: 43-49.
[15]. Gholamian, F., Keshtkar, S., Kazeruni, H. & Taza, J. (2015). Introducing a number of drought-resistant plants for planting in urban green spaces and parks in Bushehr province. Second National Congress of Biology and Natural Sciences of Iran, Tehran, 1-13. (in Farsi).
[16]. Goodness, J. (2018). Urban landscaping choices and people’s selection of plant traits in Cape Town, South Africa, Journal of Environmental Science & Policy, 85: 182-192.
[17]. Helfand, G E., Park, J.S., Nassauer J.I. & Kosek S. (2006). The economics of native plants in residential Landscape designs. Landscape and Urban Planning, 78 (3): 29-240.
[18]. Hunter, M. (2011). Using Ecological Theory to Guide Urban Planting Design An adaptation strategy for climate change. Landscape Journal, 30 (2): 173-193.
[19]. Hwang, C. L. & Yoon, K. (1981). Multiple Attribute Decision Making, Methods and Application: A State – of –The Art Survey, Berlin, Springer- Verlag.
[20]. Javanshir, K. ) 1992(. Variety of Plant Species in Landscape. A Collection of Scientific Landscape Articles
[21]. Jeanjean, A.P.R., Buccolieri, R., Eddy, J., Monks, P.S. & Leigh, R.J. (2017). Air quality affected by trees in real street canyons: the case of Marylebone neighbourhood in central London, Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 22: 41–53.
[22]. Jeganathan, C. )2003(. Development of Fuzzy Logic Architecture to Access the Sustainability of the Forest Management. MSc. thesis. Enschede, ITC, 126.132.
[23]. Kazemi, F., Abolhassani, L., Rahmati, E. A. &   Sayyad-Amin, P. (2018). Strategic planning for cultivation of fruit trees and shrubs in urban landscapes using the SWOT method: A case study for the city of Mashhad, Iran. Land Use Policy, 70: 1-9.
[24]. Khajeh al-Din, S. J. D., Golmohammadi, M., Shaban, M. & Rezaei, M. (2006). Development of urban green space and its role in environmental management of metropolitan cities (Case study: green space of Isfahan, Tabriz, Tehran and Mashhad cities), Proceedings of the Conference on Urban Planning and Management, 11-14. (in Farsi).
[25]. Knobel, P., Dadvand, P. & Zaragoza, M.R. (2019). A systematic review of multi-dimensional quality assessment tools for urban green spaces, Journal of Health and Place, 59:102198.
[26]. Konijnendijk, C.C., Nilsson, K., Randrup, T.B. & Schipperijn, J. (2005). Urban Forests and Trees, Berlin: Springer Verlag.
[27]. Kuhns, M., Rupp, L. )1995(. Selecting and Planting Landscape Trees. Utah State University Extension.
[28]. Larry A. & Libbey D. )1996(. Selection and culture of land scape plant in Utah. Utah State University Extension.
[29]. Lee, A.H., Chen, W.C. & Chang, C.J. )2008(. A fuzzy AHP and BSC approach for evaluating performance of IT department in the manufacturing industry in Taiwan. Expert Systems with Applications, 34: 96–107.
[30]. Lepetu, J. P. (2012). The use of analytic hierarchy process (AHP) for stakeholder preference analysis: A case study from Kasane Forest Reserve, Botswana. Journal of Soil Science and Environmental Management, 3(10): 237-251.
[31]. Leuzinger, S., Vogt, R. & Körner, C. (2010(. Tree surface temperature in an urban environment. Agricultural and Forest Meteorology; 150: 56–62.
[32]. Mahmoudkhani, M., Fiqhi, J. & Makhdoom, M. (2015). Selection of species in forestry projects based on ecological assessment in the green belt north of Tehran, Journal of Environmental Research, 6(11): 135- 144. (in Farsi).
[33].Malczewski, J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis. John Wiley & Sons, New York. 340.
[34]. Mattson, W.J. & Haack, R.A. (1987). The Role of Drought in Outbreaks of Plant-eating Insects. BioScience, 37(2): 110-118.
[35]. Nilsson, H., Nordström, E. & Öhman, K. (2016). Decision Support for Participatory Forest Planning Using AHP and TOPSIS. Forests, 7: 100.
[36]. Nouri, O. (2006). Introduction of trees and ornamental shrubs resistant to air, soil and water pollutants, the first specialized conference on environmental engineering, 1-12. (in Farsi).
[37]. Percival, G. C., Keary, I. P. & AL-Habsi, S. (2006). An assessment of the drought tolerance of Fraxinus genotypes for urban landscape plantings. Urban Forestry & Urban Greening, 5(1): 17-27.
[38]. Peterson, D.L., Silsbee, D.G. & Schmoldt, D.L. (1994). A case study of resources management planning with multiple objectives and projects. Environ. Manage. 18: 729-742.
[39]. Razzaghmanesh, M., Beecham, S. & Kazemi, F. (2014). The growth and survival of plants in urban green roofs in a dry climate. Science of the Total Environment, 476: 288-297.
[40]. Roloff, A. Korn, S. & Gillner, S. (2009). The climate-species-matrix to select tree species for urban habitats considering climate change. Urban Forestry & Urban Greening, 8(4): 295-308.
[41]. Sadeghian, M, M. & Vardanyan, Z. H. )2013(. Criteria for Selecting Trees and Shrubs in Urban Parks of Isfahan, International Journal of Agriculture and Crop Sciences, Available online at www.ijagcs.com.
[42]. Sæbø, A. Benedikz, T. & Randrup, T B. (2003). Selection of trees for urban forestry in the Nordic countries. Urban Forestry and Urban Greening, 2 (2): 101-114.
[43]. Sæbø, A. Borzan, Z. Ducatillion, C. Hatzistathis, A. Lagerström, T. Supuka, J. GarcisValdecantos, J L. Rego, F. & Slycken, J V. (2005). The selection of plant materials for street trees, park trees and urban woodlands. Urban Forests and Trees, 257-280.
[44]. Schmoldt, D.L., Kangas, J., Mendoza, G.A. & Pesonen, M. (2001). The Analytic Hierarchy Process in Natural Resource and Environmental Decision Making, 67–79. Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands.
[45]. Sjöman, H. & Nielsen, A.B. (2010). Selecting trees for urban paved sites in Scandinavia – a review of information on stress tolerance and its relation to the requirements of tree planners. Urban Forestry & Urban Greening, 9(4): 281–293.
[46]. Surrency, D. Owsley, Ch. Kirkland, M. Vanzant L. & Potter, A. (2001). Native Plant Materials for Urban Landscapes. USDA-NRCS Plant Materials Program. Athens, Georgia.
[47].Tadayon, M. S. (2016). Presenting Important Indicators in Urban Forest Planting Design and Ecosystem Resilience, 2nd International Congress on Earth, Clean Space and Energy, Tehran, 1-10. (in Farsi)
[48].Tomlinson, I. Potter, C. & Bayliss, H. (2015). Managing tree pests and diseases in urban settings: The case of Oak Processionary Moth in London, 2006–2012. Urban Forestry & Urban Greening, 14(2): 286-292.
[49].Wei, H. & Huang, Z. (2015). From Experience-Oriented to Quantity-Based: A Method for Landscape Plant Selection and Configuration in Urban Built-Up Areas. Journal of Sustainable Forestry, 34: 698–719.
[50].Williams, N.S.G., Rayner, J.P., & Raynor, K.J. (2010). Green roofs for a wide brown land: opportunities and barriers for rooftop greening in Australia. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 9: 245–251.
[51].Wu, Ch., Xiao, Q. & McPherson, E.G. )2008(, A method for locating potential tree-planting sites in urban areas: A case study of Los Angeles, USA, Urban Forestry & Urban Greening, 7: 65-76.
[52].Yang, J., Chang, Y. & Yan, P. (2015). Ranking the suitability of common urban tree species for controlling PM2.5 pollutions. Atmospheric Pollution Research, 6(2): 267–277.