مطالعه بیوژئومورفولوژی سازندهای زمین‌شناسی مارنی با تاکید بر پوشش گیاهی (مطالعه موردی: شهرستان لامرد- استان فارس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی بیابان‌زدایی، دانشگاه هرمزگان

2 استاد گروه برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست دانشگاه تهران

3 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشگاه هرمزگان

چکیده

سازندهای مارنی به دلیل خصوصیات خاص فیزیکی و شیمیایی، در اغلب مناطق خشک و نیمه‌خشک پوشش گیاهی اندکی دارند و استقرار پوشش گیاهی در این نواحی با محدودیت‌های متعددی همراه است. برای درک صحیح وضعیت اکوسیستم‌های مناطق خشک نیاز به شناخت رابطه پویای بین پوشش گیاهی و ژئومورفولوژی می‌باشد. ما در این مطالعه به ارتباط میان خصوصیات سطحی دشت مارنی و مورفومتری آبراهه‌ها در نواحی مارنی بخش چاهورز شهرستان لامرد با پراکنش پوشش گیاهی پرداختیم. در این مطالعه با توجه به طبقه‌بندی هیدروژئومرفیک، برای بررسی تاثیر عوامل مورفومتری بر پوشش گیاهی در طول واحدهای آبراهه‌ای تقریبا همگن از لحاظ ابعاد، اقدام به اندازه‌گیری همزمان خصوصیات مورفومتری آبراهه و پوشش گیاهی شد. سپس با استفاده از ترانسکت‌های خطی درصد تاج پوشش گیاهی، تراکم سنگریزه سطحی و ناهمواری حاصل از میکروتوپوگرافی اندازه‌گیری شد. همچنین تیپ‌های غالب پوشش گیاهی تعیین و از خاک نمونه‌گیری شد و پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه خصوصیات خاک‌شناسی تعیین شد.پس از انجام بازدیدهای میدانی خصوصیات مورفومتری آبراهه‌ها و خصوصیات سطحی دشت توسط آزمون‌های آماری مورد ارزیابی و ارتباط آنها با درصد تاج پوشش گیاهی مورد بررسی گرفت. نتایج حاصل نشان داد که بین تراکم سنگریزه سطحی و تاج پوشش گیاهی در دشت مارنی رابطه مستقیم و معنی‌دار وجود دارد. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که برخی از خصوصیات پلان آبراهه بر تراکم تاج پوشش گیاهی و پراکنش تیپ‌های گیاهی مختلف تاثیرگذار است. عدم توانایی آنالیز CCA با توجه به نتایج حاصل از آزمون مونت‌کارلو در تحلیل مناسب پراکنش گونه‌های گیاهی در ارتباط با عوامل مورفومتری آبراهه در نواحی مارنی این منطقه مطالعاتی از دیگر نتایج این مطالعه می‌باشد. در پایان می‌توان گفت نتایج این مطالعه بیانگر نقش برخی خصوصیات خاک‌شناسی و عوامل مورفومتری آبراهه‌ها و همچنین سنگریزه‌های سطحی در نواحی مارنی بر تراکم تاج پوشش و پراکنش تیپ‌های گیاهی است، اما پیشبینی پراکنش گونه‌های گیاهی با استفاده از آنالیز گرادیان مستقیم CCA و با تاکید بر خصوصیات مورفومتری آبراهه در این منطقه مطالعاتی دشوار است.

کلیدواژه‌ها


[1]. Ahmadi, H. (2000). Applied geomorphology, vol 1. Tehran University Publication, Iran, p 623
[2]. Bagherian Kalat, A., Ghodousi, J., Angoshtari, H. & Gzanchian, Gh. (2006). Relationship between Electrical Conductivity and Vegetation Cover in Marl Soil. Journal of Environmental Studies, 10th Iranian congress of soil science, (in Farsi).
[3]. Bahre, C.J. & Shelton, M.L. (1993). Historic vegetation change, mesquite increases, and climate in southeastern Arizona, Journal of Biology, 20, 489-504.
[4]. Brierley, G.J. & Fryirs, K. (2000). River Styles, a geomorphic approach to catchmentcharacterization: Implications for river rehabilitation in Bega Catchment, New South Wales, Australia, Environmental Management, 25, 661-679.
[5]. Butler, D.R. (1995). Zoogeomorphology: Animals as Geomorphic Agents. Cambridge University Press, Cambridge, UK. 231 pp.
[6]. Engelhardt, M. B. (2009). Geomorphic Controls on Great Basin Riparian Vegetation at the Watershed and Process Zone Scales, A MSc thesis in Natural Resources and Environmental Science., University of Nevada, Reno.

[7]. Frankl, A., Poesen, J., Scholiers, N., Jacob, M., Haile, M., Deckers, J. & Nyssen, J. (2013). Factors controlling the morphology and volume (V)-length (L) relations of permanent gullies in the northern Ethiopian Highlands, Earth Surface Processes and Landforms, 38(14), 1672–1684.

 [8]. Gabet, E.J. & Bookter, A. (2008). A morphometric analysis of gullies scoured by post-fire progressively bulked debris flows in southwest Montana, USA, Geomorphology, 96 (3–4), 298–309.
[9]. Gibbens, R.P., Beck, R.F., McNeely, R.P., & Herbel, C.H. (1992). Recent rates of mesquite establishment in the northern Chihuahuan Desert. Journal of Range Management, 45, 585-588.
[10]. Graeme, D. & D.L. Dunkerley. (1993). Hydraulic resistance by the river red gum, Eucalyptus camaldulensis, in ephemeral desert streams, Australian Geographical Studies, 31,141-154.
[11]. Green, A.N., Goff, J.A. & Uken, R. (2007). Geomorphological evidence for upslope canyonforming processes on the northern KwaZulu-Natal shelf, SW Indian Ocean, South Africa, Geo-Marine Letters, 27 (6), 399–409.
[12]. Grover, H.D. & Musick, H.B. (1990). Shrubland encroachment in southern New Mexico, U.S.A.: An analysis of desertification processes in the American southwest, Climatic Change, 17, 305-330.
[13]. Heede, B.H. (1970). Morphology of gullies in the Colorado Rocky Mountains, International Association of Scientific Hydrology Bulletin, 15 (2), 79–89.
[14]. Hupp, C.R. (1986). Upstream variation in bottomland vegetation patterns, Northwestern Virginia, Bulletin of the Torrey Botanical Club,113, 421-430.
[15]. Huang, H.Q. & G.C. Nanson. (1997). Vegetation and Channel Variation: A Case Study of Four Small Streams in Southeastern Australia. Geomorphology 18:237-249.
[16]. Joaquin, G.C. & Gabriel, M.M. (2004). Comparison of floristic changes on vegetation affected by different levels of soil erosion in Miocene clays and Eocene marls from Northeast Spain, Plant Ecology, 173 (1), 83–93.
[17]. Jongman, R. H. G., Ter. Break, C. J. F. & Van Tongeren, O. F. R. (1987). Data nAnalysis in Community and Landscap Ecology. Center Fire Agricaltural Publishing and Documentation, Wageningen. 299p.
[18]. Ludwig, B.B & J, Auzet. (1995). Hydrological structure and erosion damagecaused by concentrated flow in cultivated catchments. Catena, 25 (1), 227–252.
[19]. Matthews, E. R. (2011). Piedmont Alluvial Vegetation: Classification, Geographic Variation, and Restoration., PhD thesis in Ecology, Univeristy of North Carolina.
[20]. McDonald, E., Hamerlynck, E., McAuliffe., J. & Caldwell, T. (2004). Analysis of Desert Shrubs along First-Order Channels on Desert Piedmonts: Possible Indicators of Ecosystem Condition and Historic Variation. Desert Research Institute, Final Technical Report
[21]. Montgomery, D.R. & Buffington, J.M. (1997). Channel-reach morphology in mountain drainage basins, Geological Society of America Bulletin,109, 596-611.
[22]. Montgomery, D.R. (1999). Process domains and the river continuum, Journal of American Water Resources Association, 35, 397-410.
[23]. Mouw, J.E.B., Stanford, J.A, &  P.B. Alaback. (2009). Influences of flooding and hyporheic excange on floodplain plant richness and productivity, River research and applications, 25, 929-945.
[24]. Nicole, P. (2012). Effects of Land Surface Characteristics on Pedogenesis, Biological Soil Crust Community Diversity, and Ecosystem Functions in a Mojave Desert Piedmont Landscape, PhD thesis in Soil and Water Sciences, University of California.
[25]. Nilsson, C., Ekblad, A., Dynesius, M., Backe, S., Gardfjell, M., Carlberg, B., Hellqvist, S. & R. Jansson. (1994). A comparison of species richness and traits of riparian plants between a main river channel and its tributaries, Journal of Ecology 82, 281–295.
[26]. Nilsson, C. G., Grelsson, M.J. & Sperens, U. (1989). Patterns of plant species richness along riverbanks, Ecology, 70, 77-84.
[27]. Saleh, A. (1993). Soil roughness measurement: chain method, Journal of Soil and Water Conservation, 48,527–529.

[28]. Parker, K.C. & Bendix, J. (1996). Landscape-scale geomorphic influences on vegetation patterns in four environments. Physical Geography,17, 113–141.

 
[29]. Peterson, F.F. (1981). Landforms of the Basin and Range Province defined for soil survey. Nevada Agricultural Experiment Station Technical Bulletin 28. University of Nevada, Reno.
[30]. Shaw, J.R. & Cooper, D.J. (2008). Linkages among watersheds, stream reaches, and riparian vegetation in dryland ephemeral stream networks, Journal of Hydrology, 350, 68-82.
[31]. Stallins, J.A. (2006). Geomorphology and ecology: unifying themes for complex systems in biogeomorphology, Geomorphology 77, 207–216.
[32]. Soufi, M. (2004). Morpho-climatic classification of gullies in Fars province, Southwest of IR Iran. 13th International Soil Conservation Organisation Conference, p. 4.
[33]. Swanson, F.J., Johnson, S.L., Gregory, S.V. & Acker, S.A. (1998). Flood disturbance in a forested mountain landscape: Interactions of land use and floods. Bioscience, 48, 681-689.
[34]. Tabacchi, E. & Planty-Tabacchi, A.M. (2005). Exotic and native plant community distributions within complex riparian landscapes: A positive correlation, Ecoscience, 12, 412-423.
[35]. Tabacchi, E., Planty-Tabacchi, A.M., Salinas, M.J. & Decamps, H. (1996). Landscape structure and diversity in riparian plant communities: a longitudinal comparative study, Regulated Rivers: Research and Management, 12, 367-390.
[36]. Tamartash, R., Tatian, M. R., Reihani, B. & Shokrian, F. (2010). Investigation on relation between physicochemical characteristics of marl soils and plant communities (Case study: Birjand plain). Iranian journal of Range and Desert Reseach, 16(4), 481-492, (in Farsi).
[37]. Tatian, M. R., Zabihi, A. R., Tamartash, R. & Shaabani, M. (2011). Determination of Indicator Species of Some Soil Characteristics by Ordination Method in Kooh-e-Namak Rangelands, Qom. Journal of Environmental Studies, 58, 21-28, (in Farsi).
[38]. Toranjzar, H.,  Jafari, M., Azarnivand, H. & Hganadha, M.R. (2005). Survey on Relationship between Soil and Vegetationin in Voshnou Rangeland Qom Province, Desert Journal, 10(2), 349-360. (in Farsi).
[39]. Zare Chahouki, M.A. (2008). PC-ORD Software, Multivariate analysis, Course leaflet, Natural Resources, University of Tehran (In Persian).
[40]. Zucca, C., Canu, A. & Della Peruta, R. (2006). Effects of land use and landscape on spatial distribution and morphological features of gullies in an agropastoral area in Sardinia (Italy). Catena, 68(2–3), 87–95.
[41]. Valcárcel, M., Taboada, M.T., Paz, A. & Dafonte, J. (2003). Ephemeral gully erosion in northwesternSpain, Catena, 50(2), 199–216.