1
کارشناس ارشد بخش مهندسی خاک شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
2
دانشیار بخش مهندسی خاک شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
پلایا از جمله شکلهای اراضی مهم در مناطق بیابانی بوده و سطح زیادی را در این مناطق به خود اختصاص داده است. این شکل اراضی از سطوح مختلف ژئومورفولوژی تشکیل می‌گردد. پس از فرآیندهای کوهزایی، پلایاها، به عنوان سطوح به جا مانده از تبخیر دریاچههای باقیمانده از تتیس، تشکیل و انواع کانیهای تبخیری درآنها ایجاد شد. کانیهایی با حلالیت کمتر در سطوح بالاتر تهنشست نموده و به عنوان منشأ این کانیها برای مناطق پایین دست خود به حساب میآیند. یکی از این پلایاها، پلایای گچی- نمک خیرآباد واقع در استان کرمان است که جهت بررسی خصوصیات فیزیکی- شیمیایی، کانی شناسی رس، و میکرومورفولوژی، انتخاب گردید. پهنههای رسی شور که دارای سطوح پفکی، نوار مرطوب و سله نمکی بوده از جمله سطوح ژئومورفولوژی هستند که طی مطالعات صحرایی و بررسی تصاویر گوگل، عکس ماهوارهای و هوایی و نقشه توپوگرافی در پلایای خیر آباد شناسایی گردید. در پهنههای رسی غیر شور میزان هدایت الکتریکی از 8/2 تا 2/32 دسی زیمنس بر متر در تغییر است. کانیهای رسی اسمکتیت، ایلیت، پالیگورسکیت و کائولینیت در این سطح ژئومورفولوژی شناسایی گردید. بلورهای یوهدرال گچ در افق جیپسیک و پوششهای کلسیت در افق کلسیک این موقعیت ژئومورفولوژیکی مشاهده شد. در سطوح پهنه رسی شور مقدار هدایت الکتریکی از 5/33 تا حدود 160 دسی زیمنس بر متر متغیر است. گچهای عدسی شکل و صفحات در هم قفل شده گچی از جمله اشکال گچ ثانویهای بودند که طی مطالعات میکرومورفولوژی در این پلایا شناسایی گردید. بیشترین میزان هدایت الکتریکی (314 دسی زیمنس بر متر) در پهنههای رسی شور دارای سطوح پف کرده که در اثر حرکت موئینه آب شور به سطح خاک رخ میدهد، اندازهگیری شد. سطح منطقه مرطوب دارای کانیهای رسی ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت، و کائولینیت و فابریک کلسیتیک کریستالیتیک بیفابریک است. از سطوح بالادست به طرف مرکز پلایا، بر میزان هدایت الکتریکی و درصد و اندازه بلورهای گچ اضافه میشود، ولی کانی شناسی بخش رس تغییری نشان نمیدهد.
)