پهنه بندی ریسک خشکسالی هواشناسی در سامان های عرفی عشایر کرمانج خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بیابان‌زدایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

2 استاد دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

3 دانشیار دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

10.29252/aridbiom.2021.2002

چکیده

خشکسالی به عنوان یکی از مهم­ترین بلایای طبیعی، هزینه­های اقتصادی و اجتماعی زیادی را به همراه دارد. با توجه به ایرادهای وارد به مدیریت بحران و لزوم تغییر رویه از مدیریت بحران به سمت مدیریت ریسک، ارزیابی ریسک خشکسالی در سامانه­های عرفی عشایر،  هدف اصلی این تحقیق است. ریسک خشکسالی به صورت تابعی از شاخص خطر و شاخص آسیب پذیری تعریف می شود. در این تحقیق شاخص دهک­ها به عنوان شاخص خطر خشکسالی در نظر گرفته شده است. برای محاسبه آن ابتدا آمار بارش ماهانه 27 ایستگاه هواشناسی، در دوره آماری 26 ساله جمع­آوری شد، سپس نقشه پهنه­های خشکسالی در بازه سالانه تهیه و در آخر نقشه شاخص خطر خشکسالی به دست آمد. تحلیل آسیب­پذیری از طریق شاخص­های اقتصادی اجتماعی و شاخص های فیزیکی انجام شد. روش مورد استفاده برای تلفیق لایه­های آسیب پذیری روش ترکیب خطی و برای استانداردسازی و وزن­دهی به معیارها به ترتیب روش توابع فازی و روش تحلیل ساختار سلسله مراتبی است. بر اساس نتایج، خطر وقوع خشکسالی متوسط با 6/54 درصد از مساحت سامان­های عرفی در مقام اول و خطر وقوع خشکسالی شدید و کم به ترتیب در مقام­های بعدی قرار می­گیرند. از نظر متخصصین اهمیت عامل ظرفیت نگهداری آب در خاک با 2244/0 بیشترین وزن تأثیر را در بین عوامل دارد. نقشه شاخص آسیب پذیری نشان داد که بیشترین آسیب­پذیری در سامانه­های واقع در غرب، جنوب شرقی استان و همچنین واقع در شمال غرب شهرستان شیروان دیده می شود. در مجموع حدود 2/43 درصد از مساحت سامان­های عرفی استان در طبقات ریسک شدید و خیلی شدید قرار می­گیرند.

کلیدواژه‌ها


[1]. Bazafshan, J. (2002). Comparative study of some meteorological drought indicators in some climatic samples of Iran. Master Thesis, Faculty of Agriculture, University of Tehran. 2002. (in Farsi).
[2]. Bella, S. Z. and A. Nemath. (2006). Application of GIS tools: drought vulnerability in Somogy county, Hungary.
[3]. Bidagh-Jamali, J., Javanmard, S., and Shir-Mohamadi, R. (2002). Monitoring and zoning of drought situation in Khorasan province using SPI index. Geographical Researches, 17 (4): 4-24 (in Farsi).
[4]. Ensafi-Moghadam, T. and Rafiei-Emam, A. (2009). Climatic Droughts Zoning using Inverse Distance Weighted Method. Iranian Journal of Range and Desert Reseach, 16(2): 274-292. (in Farsi).
[5]. Eslami, A.R. and Mirisoliman, J. (2018). Investigating and identifying areas prone to meteorological drought hazard (Case study: Eight regions of North Khorasan). 3rd National Conference on Soil protection and watershed management, 20, 21 June, 2018. (in Farsi).
[6]. Eslami, A.R. and Shokohi, A.R. (2012). Comparison of efficiency of meteorological drought indicators in quasi-Mediterranean regions (Case study: Mazandaran watersheds). 3rd National Conference on Comprehensive Water Resources Management, 10 and 12 September, 2012. (in Farsi).
[7]. Freddy, N., Harrij van, V. and Luc, V. (2009). Harmonized World Soil Database, Version 1.1 .March 2009.
[8]. Gibbs, W.J., and Maher, J.V. (1967). Rainfall Deciles as Drought Indicators. Bulletin No.48, Bureau of Meteorology, Melbourne. 1967.
[9]. Ghaseminejad, S., Soltani, S. and Soffianian, A. (2014) Drought Risk Assessment in Isfahan Province. Journal of Water and Soil Science. 18 (68): 213-226. (in Farsi).
[10]. Ghasemiyan, D., Taremi-Semiromi, M., Jazgi, J. and Boreghni, M. (2009). Investigating the Relationship between Hydrological and Climate Droughts in North Khorasan Province Using SPI Index. The Second National Seminar on Drought Effects/Management, 15 May, 2009.
[11]. Iraji, F. (2008). Evaluation of natural tourist potentials of protected areas of Isfahan province and location of suitable places for recreation in one of these areas. Master Thesis, Faculty of Natural Resources, Isfahan University of Technology. 2008. (in Farsi).
[12]. Keyantash, J. and Dracup, J.A. (2002). The Quantification of Drought: An Evaluation of Drought Indices. Bulletin of the American Meteorological Society, P. 1167-1180.
[13]. Kamali, B., Houshmand-Kouchi, D., Yang, H. and Abbaspour, K. (2017). Multilevel Drought Hazard Assessment under Climate Change Scenarios in Semi-Arid Regions. A Case Study of the Karkheh River Basin in Iran, Water, 9(241): 1-17.
[14]. Khademipour, G., Saberi-Anari, S.M., Nekoyi-Moghadam, M., Masoudi, A. and Jafari-Baghini, R. (2018). Comprehensive Assessment and Zonation of Drought Risk and Vulnerability in Kerman Province, 3 (2): 113-120.
[15]. Lglesias, A., Luis, G. and Francisco, M. C. (2009). Drought risk management in Mediterranean river basins. Journal of Integrated Environmental Assessment and Management, 5(1): 11-16.
[16]. Maccioni, P., Kossida, M., Brocca, L. and Moramarco, T. (2015). Assessment of the Drought Hazard in the Tiber River Basin in Central Italy and a Comparison of New and Commonly Used Meteorological Indicators, Journal of Hydrologic Engineering, 20(8): 05014029.
[17]. Rajsekhar, D., Singh, V. and Mishra, A. (2015). Integrated drought causality, hazard, and vulnerability assessment for future socioeconomic scenarios: An information theory perspective. Journal of Geophysical Research: Atmospheres homepage, 120(13): 6346-6378.
[18]. Salari, A, Tavakol-sadrabadi., M, Zarei, A.R. and Bahrami, M. (2015). Evaluation of Elimate Indices and the General Trend of Climate Changes (Case study: Shiraz synoptic station). Journal of Irrigation and Water Engineering, 22(6): 138-150. (in Farsi).
[19]. Samangan Research Center. (2009). Identifying the capacities of the nomads and the strategies for developing the livestock and economic products of the nomads of North Khorasan. North Khorasan General Directorate of Nomadic Affairs, Research and Studies Unit, 2009. 127. (in Farsi).
[20]. Shahid, S., and H. Behravan. (2008). Drought risk assessment in the western part of Bangladesh. J. Natur. Hazard Rev., 46(3): 391-413.
[21]. Sui, D. Z. (1999). A fuzzy GIS modeling approach for urban land evaluation. Computer, Journal of Environ and Urban Systems, 16:101-115.
[22]. Wilhelmi, O. V. and Wilhite, D. A. (2002). Assessing vulnerability to agriculture drought: A Nebraska case study. Natur. Hazards, 25: 37-58.
[23]. Wu, J. B. He, M. Liu. and zhao, L. (2011). Quantitative assessment and spatial characteristic analysis of agriculture drought vulnerability in china. Nature. Hazards. 56(3): 785-801.
[24]. Zareh-Abyaneh, H., Bayat-Varkeshi, M. and Yazdani, V. (2011). Trend analysis of annual and seasonal temperature, precipitation and drought in Hamedan province. Journal of Irrigation and Water Engineering. 22 (3): 47-58. (in Farsi).